الملخص
پوختە
تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان بەشێکی گرینگ و کاریگەری پێشکەوتنی تەکنەلۆژیایە و بەردەوام لە گۆڕانکاریدایە و سەرەڕای بوونی چەندین سوود، بەڵام کاریگەریە نەرێنییەکانی لەسەر خێزان و تاک زۆرن، وەک لێکترازانى خێزان، توندوتیژی خێزانی، هەڵخەڵەتاندن بە بیری تووندڕۆیی، شێواندنی بەها باڵاکانی کۆمەڵگە و خێزان، گۆڕانی نەرێنی ڕەوشت و بەها ڕەوشتییەکان و چەندین زیانی تر، ئەمە لە لایەک و لە لایەکی ترەوە ئەم تۆڕە کۆمەڵایەتییانە هەندێ ئەرک و ماف لە چوارچێوەی خێزان کاڵ دەکەنەوە وەک مافی پەروەردەکرنی منداڵ لە لایەن دایک و باوکەوە و ئەرک و مافی هاوسەران بەرامبەر یەکتری.
ئامانجی ئەم توێژینەوەیە خستنەڕووی زیانەکانی تۆڕە کۆمەڵایەتییەکانە بۆ خێزان و ئاستی گرینگی پێدانی ڕێکخستنی یاساییە بۆ تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان و کاریگەرییەکانییان لەسەر خێزان لە ئاستی نێودەوڵەتی و نێوخۆیی عێراق و هەرێمی کوردستاندا، بۆ پاراستنی خێزان و کەمکردنەوەی زیانەکانی. و لەم توێژینەوەیەدا میتۆدی شیکاری و بەراوردکاریمان بەکارهێناوە و توێژینەوەکەمان دابەش کردووە بۆ دوو باس و هەر باسێکمان دابەش کردووە بۆ سێ تەوەر. لە کۆتایی توێژینەوەکەشماندا کۆمەڵێک دەرەنجام و پێشنیاری پێویست خراونتەڕوو.
ووشە کلیلیەکان : پاراستنی خێزان، تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان، یاسای نێودەوڵەتی، یاسای نێوخۆیی.
المراجع
سهرچاوهكان
یهكهم: قورئانی پیرۆز
دووهم: فهرههنگی كوردی
شێخ محمدی خاڵ، فهرههنگی خاڵ، چاپی دووهم، دهزگای چاپ و بڵاوكردنهوهی ئاراس، ههولێر، ٢٠٠٥.
عبدالرحمن شرفكندی، ههنبانه بۆرینه، فهرههنگی كوردی ـ فارسی/ ههژار، چاپی یهكهم، تهران، ١٣٦٩، ههتاوی.
سێیهم: كتێب
نڤام الدین عبدالحمید، تهفسیری گوڵشهن، بهرگی یهكهم، چاپی یهكهم، چاپخانهی ئسوه، (بێ شوێن)، ٢٠٠٤.
محمد صالح پێندرۆیی، ڕۆڵی خێزان و قوتابخانه له ڕیشهكێشكردنی توندوتیژیدا، چاپی یهكهم، چاپخانهی ڕۆژههڵات، ٢٠١٢.
چوارهم: توێژینهوه و گۆڤارهكان
احمد رعد محمد، تدابیر الوقایه من الابتزاز فی منصات التواصل الاجتماعی، مجله كلیه القانون للعلوم القانونیه والسیاسیه، جامعه کرکوک، المجلد (١١)، العدد (٤٣)، ٢٠٢٢.
د. تغرید ادریب حبیب، دور الاسره العراقیه فی تنمیه بعچ القیم الاجتماعیه الایجابیه ( الحمایه من افه المخدرات انموژجا ) من وجهه نڤر اعچاو الهیئه التدریسیه، مجله ێداب المستنصریه، جامعه المستنصریه، المجلد (٤٨)، العدد (١٠٥)، ێژار/ ٢٠٢٤.
د. تهانی أنور اسماعیل السریح و منتڤر عبداللە مغامس، دور مواقع التواصل الإجتماعی فی ڤاهره الگلاق، مجله واسگ، مجله کلیه التربیه، جامعه واسگ، العدد (٤٤)، الجزو الأول، ێب/٢٠٢١.
د. رنا علی حمید السعدی، الچمانات القانونیه لحمایه حقوق الگفل فی العراق، مجله كلیه التراپ الجامعه: مجله علمیه محكمه، المجلد (١)، العدد(٣٠)، ٢٠٢٠.
د. سناو خچیر محمد منسلسل، أسباب وێپار انتشار الگلاق فی المجتمع العراقی، مجله كلیه الیرموك، المجلد (٢٠)، العدد (٧)، الجزو (١)، ێب/ ٢٠٢٣.
شریفه محمد السویدی و د. زیزیت مصگفی نوفل، دور الأسره فی تدعیم الأمن السیبرانی لمواجهه الابتزاز الإکترونی (دراسه کیفیه)، مجله اڵاداب، جامعه بغداد، المجلد (١)، العدد (١٤٧)، کانون الأول (٢٠٢٣).
د. گارق خلف فهد العیساوی، استخژام منصات التواصل الاجتماعی فی نشر الأفكار المتگرفه (داعش انمورجا)، مجله الدراسات المستدامه: مجله فصلیه علمیه محکمه، السنه الرابعه، المجلد (٤)، العدد (١)، ٢٠٢٢.
عمر عپمان ابراهیم الجادرجی و د. یونس مۆید یونس الدباغ، الاعلام الرقمی وتأپیره فی الأمن المجتمعی: منصات التواصل الاجتماعی أنموژجا، المجله العراقیه للعلوم السیاسیه، الجمعیه العراقیه للعلوم السیاسیه، السنه الخامسه، العدد (١١)، حزیران ٢٠٢٤.
د. فرات علوان حویز النعیمی، إدمان المراهقیه على وسائل التواصل الاجتماعی (الإیجابیات والسلبیات)، مجله نسق: مجله علمیه محکمه متخصصه تصدر عن الجمعیه العراقیه للدراسات التربویه والنفسیه، العدد (٢٩)، ێژار ٢٠٢١.
د. ماهر فرحان مرعب، دور وسائل الاتصال فی تغیر قیم الأسره الحچریه، مجله الباحپ الإعلامی، جامعه بغداد، المجلد (٧)، العدد (٢٩)، ٢٠١٥.
محمد جغام، صوفیا شراد، الحمایه القانونیه للأسره: المفهوم والتجلیات، مجله الدراسات والبحوپ القانونیه، المجلد (٧)، العدد (١) ، ٢٠٢٢.
د. محمود ترکی فارس اللهیبی و د. گارق خلف فهد العیساوی، دور منصات مواقع التواصل الاجتماعی فی صناعه الإرهاب والتگرف، مجله الدراسات التاریخیه والحچاریه: مجله علمیه محکمه، جامعه تکریت، المجلد (١٢)، العدد (٤٤/١)، ٢٠٢٠.
د. ندوى محمد محمد شریف، د. رشا خلیل عبد، د. ێریان عبد الوهاب قادر، الإدمان على مواقع التواصل الاجتماعی الإلكترونی وگبیعه العلاقات الأسریه، مجله العلوم النفسیه: مجله علمیه محکمه معتمده تصدر عن مرکز البحوپ النفسیه، المجلد (٣٤)، العدد (٢)، الجزو (٣)، ێژار ٢٠٢٣.
هبە عبد المحسن عبدالکریم، الخیانه الزوجیه و انعکاساتها علی الأسره والمجتمع، مجله دراسات اجتماعیه، مجله نصف سنویه محکمه تصدر عن قسم الدراسات الاجتماعیه فی بیت الحکمه – بغداد، العدد (٤٩)، حزیران٢٠٢٣.
پێنجهم: دهستورهكان
دهستوری كاتی عێراقی ساڵی (١٩٦٤)ی ههڵوهشاوه.
دهستوری كاتی ساڵی (١٩٦٨)ی ههڵوهشاوه.
دهستوری كاتی ساڵی (١٩٧٠)ی ههڵوهشاوه.
دهستوری ههمیشهیی عێراقی فیدڕاڵی ساڵی (٢٠٠٥).
شهشهم: یاساكان
یاسای داواكاری گشتی ژماره (١٥٩) ساڵی (١٩٧٩) ههمواركراوه.
یاسای قهدهغهكردنی خراپ بهكارهێنانی ئامێرهكانی پهیوهندی كردن له ههرێمی كوردستان ژماره (٦)ی ساڵی (٢٠٠٨).
یاسای بهرهنگاربوونهوهی خێزان له توند و تیژی له ههرێمی كوردستان، ژماره (٨)ی ساڵی (٢٠١١)
یاسای داواكاری گشتی فیدڕالی ژماره (٤٩)ی ساڵی (٢٠١٧).
حهفتهم: بڕیاری دادگاكان و بهیان و بڕیارهكان
بیان مجلس القچاو الأعلى، رقم (٩) لسنه (٢٠٢١).
نووسراوی ئەنجومەنی باڵای دادوەری عێراق ژمارە (٢٠٤/مکتب/٢٠٢٣) بەرواری (٨/٢/٢٠٢٣).
قرار محکمه الاتحادیه (٣٢٥ وموحدتها ٣٣١/ اتحادیه /٢٠٢٣) فی (١٣/٣/٢٠٢٤).
ههشتهم: ڕێككهوتننامهكان و بهڵگهنامه نێودهوڵهتییهكان
جاڕی گهردوونی مافهكانی مرۆڤی ساڵی (١٩٤٨).
پهیماننامهی نێودهوڵهتی تایبهت به مافه شارستانی و سیاسیهكانی ساڵی (١٩٦٦).
پهیماننامهی نێودهوڵهتی تایبهت به مافه ئابوری و كۆمهڵایهتی و كلتوریهكانی ساڵی (١٩٦٦).
ڕێككهوتننامهی مافهكانی منداڵانی ساڵی (١٩٨٩).
جاڕنامهی قاهیره بۆ مافهكانی مرۆڤ له ئیسلامدا ساڵی (١٩٩٠)
نۆیهم: سهچاوه ئهلكترۆنییهكان
ماڵپهڕی ئاژانسی ههواڵی عێراقی (INA) : ههواڵێك به ناوونیشانی : ( تتصدرها وسائل التواصل الاجتماعی ..... محكمه الرصافه تحدد أسباب تزاید حالات الگلاق ) ڕێكهوتی بڵاوبوونهوه (٨/٧/٢٠٢٤)، لینكی ماڵپهڕ: ( https://www.ina.iq/212192--.html ) دوایین سهردان (١٥/٧/٢٠٢٤).
مــدیریه حمایه الأسره والگفـــــل مــــن العنف الأســــــری، سایتی فەرمی ( https://moi.gov.iq/?page=52 )، دوایین سەردان (٢٠/٧/٢٠٢٤).
ڕاپۆرتی بڵاوکراوە بە ناوونیشانی : القانون الدولی وتنڤیم مواقع التواصل الاجتماعی، ماڵپەڕی فەرمی : مرکز القرار للدراسات الإعلامیه، ( https://alqarar.sa/2813 )، دوایین سەردان (٢٩/٧/٢٠٢٤).
نڤره قانونیه لحالات العنف الاسری فی العراق، الدكتور حیدر عبد الرچا الڤالمی، سایتی فەرمی زانکۆی کەربەلا، ( https://business.uokerbala.edu.iq/wp/archives/17457 ) دوایین سەردان ( ٢٣/٧/٢٠٢٤ )
مالپهڕى فهرمی وهزارهتی ناوخۆی عێراق، ( https://moi.gov.iq/?page=52 )، دوایین سهردان (٢٨/٧/٢٠٢٤)
پێگهی فهرمی ناوهندی میدیای دیجیتالی (DMC)، ڕێكخراوێكی ناحكومیه به فهرمی كاردهكات بۆ ڕوماڵكردنی ههواڵهكانی تایبهت به دونیای دیجیتالی، ( https://dmc-iq.com/2024/02/24/%d9%85%d8%b1%d9%83%d8%b2-%d8%a7%d9%84%d8%a5%d8%b9%d9%84%d8%a7%d9%85-%d8%a7%d9%84%d8%b1%d9%82%d9%85%d9%8a-32-%d9%85%d9%84%d9%8a%d9%88%d9%86-%d9%85%d8%b3%d8%aa%d8%ae%d8%af%d9%85-%d9%84%d9%85%d9%88/ )، دوایین سهردان (١/٨/٢٠٢٤).
ماڵپهڕی سهرهكی ڕێكخراوی یونسكۆ، ( https://www.unesco.org/ar/internet-trust ) دوایین سهردان (١٩/٥/٢٠٢٥).
Yaqeen Journal for legal studies