Abstract
The Kurdish language serves as a symbol of the Kurdish people and is one of the characteristics that distinguish them from other nations. Over the course of history, the Kurds have encountered numerous hardships and challenges, but they have nonetheless preserved their existence and identity, and their language has survived. The division and separation of Kurdistan greatly affected the Kurdish language, yet it was never completely eradicated. In Kurdistan - Iraq, the legal and political status of the Kurdish language was different from the other parts of Kurdistan. The periods of stability were interspersed with periods of decline. This study seeks to examine the constitutional status of the Kurdish language across Iraqi constitutions from the establishment of the Iraqi state until the 2005 Constitution. Additionally, the researcher endeavors to explore the strengths and limitations of these constitutions, examine the constitutional articles regarding the Kurdish language, and offer constructive criticism to reinforce its status and uphold its constitutional role. The study concludes with a set of findings and recommendations.
References
ئێك: فهرههنگ:
كامێران بۆتی، فهرههنگا كامێران (كوردی-كوردی)، دهزگههێ سپیرێز یێ چاپ و وهشانێ، دهوك، 2006.
مجمع اللغه العربیه، المعجم الوجیز، المگابع الأمیریه، گبعه خاصه بوزاره التربیه والتعلیم، القاهره، 2009-2010.
Oxford Word-power Dictionary, Oxford University Press, 3rd Edition, United Kingdom, 2006.
دوو: پهرتوك:
ئێكهم: پهرتوك ب زمانێ كوردی:
اسماعیل بادی، زمان و دیالێكتێن زمانێ كوردی، پهرتوكخانا گازی، دهوك، 2018.
تاریق جامباز، بوونی نهتهوه و سیاسهتی زمان، چاپخهنهی حاجی هاشم، ههۆلێر، 2014.
د. رفیق شوانی، چهند بابهتێكی زمانی و رێزمانی كوردی، چاپخانهی وهزارهتی رۆشهنبیری، ههۆلێر، 2001.
د. عیزهدین مستهفا رهسول، بۆ زمان، چاپخانا شڤان، سلێمانی، 2005.
د. قیس كاكل توفیق، ئاسایشی نهتهوهی و پلانی زمان، دهزگای ئاراس، ههۆلێر،2007.
د. نهریمان عهبدوللا خۆشناو، زار و زمان، چاپا دوێ، چاپخانهی هێڤی، ههۆلێر، 2014.
رومان خهلیل رهسول، تیۆریا یاسا دستوری و سیستهمێ دهستوری یێ كۆمارا عێراقێ "2005"، گازی، دهوك، 2022.
موئمین زهلمی، زمانی كوردی و سیاسهتی زمان له عێراق و ههرێمی كوردستان، چاوی خهلك، 2019.
دوهم: پهرتوك ب زمانێ عهرهبی:
د. أحمد عبدالڤاهر، الحمایه القانونیه للغه العربیه، أبو ڤبی دائره القچاو، الإمارات العربیه المتحده، 2014.
اکرم صالح خوالده، اللغه و التفکیر الاستدلالی، دار الحامد للگباعه و النشر، عمان، 2016.
د. إحسان حمید المفرجی، د. کگران زغیر نعمه، د. رعد ناجی الجده، النڤریه العامه فی القانون الدستوری و النڤام الدستوری فی العراق، العاتك، گ3، بغداد، 2009.
د. حمید حنون خالد، مبادئ القانون الدستوری وتگور النڤام السیاسی فی العراق، دار السنهوری، بیروت، 2015.
د. رعد ناجی الجده، التشریعات الدستوریه فی العراق، بیت الحكمه، بغداد، 1998.
د. رمزی گه الشاعر، النڤریه العامه للقانون الدستوری، گ5، دار النهچه العربیه، القاهره، 20050
د. محمد حسین منصور، نڤریه القانون، مگبعه الانتصار، الاسكندریه، 2002.
د.محمد رفعت عبد الوهات، القانون الدستوری و المبادئ الدستوریه العامه، دار الجامعه الجدیده، الاسكندریه، 2010.
د. ماجد راغب الحلو، القانون الدستوری، دار الجامعه الجدیده، الاسكندریه، 2006.
د. ماجد راغب الحلو، الدوله فی میزان الشریعه، دار الجامعهالجدیده، الاسكندریه، 2011.
بدور زكی احمد، حسین كركوش، رشید الخیون، سعاد الجزائیری، بعدالغنی الدلی، غانم جواد، محمد علی الزینی، نعمان منى، حكیمه الشاوی، رائد فهمی، زهیر الجزائیری، شاكر لگیف، عدنان حسین، فالح عبدالجبار، ناپان بروان، هشام داود، مأزق الدستور، الفرات للنشروالتوزیع، بغداد، 2006.
د. منژر الشاوی، فلسفه الدوله، گ2، الژاكره للنشر و التوزیع، بغداد، 2013.
سێ: ڤهكۆلین:
د.إخلاص لفته حریز، الافکار الاساسیه الوارده فی دساتیر العراق (1925 -1958)، مجله إكلیل للدراسات الإنسانیه، الجمعیه العراقیه العلمیه للمخگوگات، المجلد (1)، العدد (3) 2020.
د. بومدین محمد، مکانه اللغه العربیه فی قانون الإجراوات المدنیه الجدیده 2008، دفاتر السیاسه و القانون، جامعه قاصدی مرباح ورقله، المجلد (6)، العدد(10)، 2014.
د. حمید حنون خالد، قراوه فی قانون اداره الدوله العراقیه للمرحله الانتقالیه لسنه 2004، مجله العلوم القانونیه، كلیه القانون، جامعه بغداد، مجلد (10)، عدد (1)، 2005.
د. سحر محمد نجیب البیاتی، الاتجاهات الجدیدە فی قانون إداره الدوله العراقیه للمرحله الانتقالیه، مجله الرافدین للحقوق، المجلد (10)، العدد (35) السنه (2008).
د. عبدالحمید أحمد مرشد محمود، الگائفیه دراسه فی جژور الڤاهره وسبل الوقایه، مجله الدراسات العقیده ومقارنه الادیان، جامعه الأمیر عبدالقادر للعلوم الاسلامیه، المجلد(9)، العدد(2)، 2022.
د. محمد بودبان، الگائفیه و العصبیه: مفاهیم و إشكالیات، مجله الدراسات العقیده ومقارنه الادیان، كلیه اصول الدین، جامعه الأمیر عبدالقادر للعلوم الاسلامیه، المجلد(11)، العدد(2)، 2022.
م. سلام عبدالله علی، الحمایه الدستوریه لسلامه اللغه العربیه، مجله محقق المحلی للعلوم القانونیه و السیاسیه، العدد(1)، كلیه القانون، جامعه بابل،2024.
م. سیف حیدر الحسینی، دستور جمهوریه العراق لعام 2005 قراوه فی النصوص الدستوریه الإشكالیه، مجله الكوفه للعلوم القانونیه و السیاسیه، كلیه القانون، جامعه الكوفه، مجلد (13)، العدد (248)، 2021.
چار: دهستور:
یاسا بنهرهتی یا عێراقێ سالا (1925).
دهستورێ كۆمارا عێراقێ یێ سالا (1958).
دهستورێ كۆمارا عێراقێ سالا (1964).
دهستورێ كۆمارا عێراقێ سالا (1968).
دهستورێ كۆمارا عێراقێ سالا (1970).
پرۆژه دهستورێ عێراقێ سالا (1990).
دهستوێ كۆمارا عێراقێ سالا (2005).
پێنج: یاسا:
یاسا رێفهبرنا دهولهتا عێراقێ بۆ قوناغا بهرگوهور سالا (2004).
یاسا زمانێن فهرمی یا ژماره (7) سالا (2014) ل عێراقێ.
یاسا زمانێن فهرمی یێن ههرێما كوردستان - عێراق یا ژماره (6) سالا (2014).
یاسا گرێدانا پهیمانناما یا ژماره (35) سالا (2015).
شهش: پهیماننامێن نێفدهولهتی:
پهیمانناما نهتهوهیێن ئێكگری سالا (1945).
حهڤت: ژێدهرێن ئهلكترۆنی:
مالپهرێ فهرمی یێ جڤاتا دادگههی یا بلند، كۆمارا عێراقێ: https://sjc.iq/view.80/ .
مالپهرێ فهرمی یێ فهرههنگا كامبرێچ: https://dictionary.cambridge.org/
Yaqeen Journal for legal studies